بررسی و تعیین عملکرد محور شرق ایران به عنوان کریدور آزاد

یکی از راه های مناسب به منظور توسعه اقتصادی، ایجاد مناطق آزاد تجاری-صنعتی است. توسعه مناطق آزاد تجاری می تواند برای تحقق اهدافی چون جذب سرمایه های داخلی و خارجی و صنعتی شدن سریع به منظور توسعه صادرات غیر نفتی مورد استفاده قرار گیرد.?راه دیگر توسعه اقتصادی، توسعه زیربنایی است و بهبود شبکه حمل و نقل نقش کلیدی را در افزایش رشد اقتصادی و توسعه منطقه و کاهش فقر بازی می کند. ?به منظور افزایش کارایی اقتصادی، ترکیبی از دو عامل موثر فوق تحت عنوان کریدور آزاد تعریف می شود. کریدور آزاد یک محور ترانزیتی است که این محور و حوزه تحت نفوذ آن عملکرد مناطق آزاد بویژه مناطق پردازش صادرات را ایفا می کنند. به عبارت دیگر، در این مناطق کالا بدون حقوق و عوارض گمرکی وارد می شود که می تواند بسته بندی جدید یا بارگیری مجدد شود و نیز شامل ابنیه مورد نیاز جهت تولید فرآورده های صادراتی است که در آن کالاهای وارداتی خام و کالاهای واسطه ای در فرآیند تولید به محصول نهایی تبدیل و صادر می شوند.کارخانجات تولیدی در جهت رسیدن به کارایی های ناشی از اقتصاد مقیاس و نیز مرحله بندی جریان تولید می توانند در این مکان استقرار یابند و به جای تولید کامل یک محصول، از قطعات ساخته شده در مناطق دیگر استفاده کنند. در این صورت دغدغه حمل و نگهداری مواد اولیه و کالاهای ساخته شده از بخش تولید برداشته شده و در این کریدور انجام می گیرد. محور شرق به اعتبار تمام ظرفیت های بالقوه خود و به پشتوانه موقعیت ممتاز کشور، در نتیجه تقاضاهای بین المللی، فرصتی طلایی یافته است تا تکاپوی گسترده در عرصه کسب و کار، اشتغال، درآمد، رفاه و انباشت سرمایه ها را زمینه سازی کند، فرآیندی که توسعه و پایداری محصول آن خواهد بود. در این پژوهش بر اساس مطالب فوق، با تأکید بر جایگاه سرزمینی ممتاز ایران به عنوان یک سرمایه، و بویژه موقعیت ارتباطی چابهار و محور شرق برای اتصال آسیای مرکزی، افغانستان، قفقاز و روسیه به آب های بین المللی، توسعه محور شرق به عنوان یک کریدور آزاد مورد بررسی قرار می گیرد.کریدور آزاد تجربه ای مناسب در جهت ارتباط مناطق با پتانسیل-های متفاوت به لحاظ جغرافیایی و انسانی فراهم می آورد که ارتباط بدون انفصال این مناطق به لحاظ اقتصادی دارای اهمیت بسیار می باشد. این طرح می تواند یک فرصت استثنایی و بی نظیر اقتصادی و تجاری برای ایران در جهت تقویت و حمل کالای ترانزیتی و تولید کالای مورد نیاز بازارهای رابط با هزینه کمتر و ایمنی بیشتر به شمار آید. چنانچه در دنیای فعلی، مفهوم ترانزیت به سبب نقش مهمی که در تجارت و تامین درآمد کشورها می تواند ایفا کند، بسیار مورد توجه قرارگرفته است و روز به روز بر اهمیت آن افزوده می شود. در این بین، کریدورهای بین المللی به عنوان منبع اصلی جریان ترانزیت در دنیای کنونی به عنوان تسهیلی در افزایش دسترسی کشورها به منافع حمل ونقل و بهره گیری از ارزش افزوده این بخش، بسیار حائز اهمیت می باشند. در این راستا کریدور آزاد به طور کلی باعث کاهش وابستگی اقتصاد به درآمدهای نفتی، تأمین کمبودهای توسعه اقتصاد ملی، بهره گیری از مزایا و امکانات و پتانسیل-ها و برتری های نسبی اقتصاد ملی، برقراری ارتباط منظم بین اقتصاد ملی و اقتصاد جهانی، اتصال تدریجی اقتصاد ملی به اقتصاد جهانی، کاهش وابستگی اقتصاد به درآمدهای نفتی، افزایش جذب سرمایه گذاری بخش خصوصی و ... می شود. بدین منظور، در این پژوهش، ابتدا با استفاده از مدل های مکان یابی مناطق آزاد تجاری صنعتی مشخص می گردد که محور شرق امکان عملکرد محوری با عنوان کریدور آزاد را دارد. پس از آن، محدوده طرح در داخل کشور؛ که شهرهای محل عبور کریدور می-باشند؛ و سپس حوزه نفوذ آن در خارج از کشور؛ شامل کشورهای آسیای میانه و همسایگان شرقی ایران؛ شناسایی و معرفی می-گردند. پس از آن، با استفاده از مدل های مکان یابی صنایع در مناطق آزاد و به روش کیفی، پتانسیل های توسعه صنعتی هر شهر شناسایی شده و صنایع مرتبط به آن تخصیص داده می شود. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد محور شرق، علاوه بر دارا بودن موقعیت جغرافیایی مناسب، از پتانسیل های بالایی جهت توسعه برخوردار می باشد و تعیین عملکرد آن به عنوان کریدور آزاد، زمینه رشد و توسعه را در مناطق شرقی کشور فراهم می سازد. کلمات کلیدی: کریدور، منطقه آزاد، محور شرق، آمایش سرزمین.